Crisis bij de banken
Vijftien jaar na de kredietcrisis, waarin veel Westerse banken failliet gingen en ook Nederlandse banken in de problemen kwamen, heerst er weer onrust in de financiële wereld. In korte tijd gingen de Noord-Amerikaanse banken Silicon Valley Bank en Signature Bank failliet. Even later moest het Zwitserse Credit Suisse worden gered, net als de Noord-Amerikaanse First Republic Bank. Waarom gaat het weer zo mis in de bankenwereld?
De afgelopen jaren hebben Westerse centrale banken geprobeerd om de economie te laten groeien. Door de rente heel laag te houden was het voor ondernemers relatief goedkoop om geld te lenen. Deels ging dat geld naar echte bedrijven, maar omdat een lage rente het ook goedkoper maakt om geld te lenen om huizen en aandelen te kopen, ging er ook veel geld naar deze vormen van vermogen.
Sinds de inflatie is ontploft hebben de centrale banken hun beleid volledig omgegooid. Volgens de centrale banken wordt de inflatie (in ieder geval deels) veroorzaakt doordat de economie nu juist te hard groeit. Men denkt dan dat er simpelweg te weinig mensen zijn om al dat werk uit te voeren. Wanneer de centrale bank de rente verhoogt, wordt het juist weer duurder om te investeren, waarna de economie wordt afgeremd en het aantal banen terugloopt. De inflatie neemt dan weer af, denken de Noord-Amerikaanse en Europese centrale banken.
Of hun strategie succesvol is, moet nog blijken. Veel economen zien schokken in de productieketen (onder meer door corona), de duurdere grondstoffen en hogere winstmarges als belangrijke verklaringen voor de inflatie. De hogere rentes zouden de economie dan wel eens onnodig veel schade kunnen doen. Veel bedrijven zullen de hogere rentes niet kunnen betalen, waardoor ze mensen zullen ontslaan of zelfs helemaal failliet gaan. Dat is een hoge prijs, zeker als het niet veel verandert aan de inflatie.
Het beleid pakt in ieder geval prima uit voor de grote Nederlandse banken. Omdat hun spaarders nog maar amper profiteren van de hogere rentes, maar banken wel meer geld krijgen voor nieuwe hypotheken, kunnen ze het verschil tussen die twee rentes gebruiken als winst voor hun aandeelhouders. Andere banken kwamen door de hogere rentes juist in de problemen, zoals verderop zal blijken. En die problemen mag de overheid dan weer oplossen.
10-03-2023: Silicon Valley Bank
Zoals de naam van de bank al doet vermoeden, is Silicon Valley Bank een belangrijke speler in de wereld van de start-ups (innovatieve nieuwe bedrijven die snel groeien, vaak op het gebied van technologie, financiële dienstverlening of geneesmiddelen). Juist deze bedrijven kregen het moeilijker toen de centrale banken hogere rentes gingen vragen. Hogere rentes betekent dat het voor start-ups duurder wordt om leningen aan te gaan, zeker wanneer ze nog niet winstgevend zijn. De waarde van de start-ups stond dan ook direct onder druk.
De grote betrokkenheid bij deze in waarde dalende bedrijven was niet het enige probleem dat Silicon Valley Bank had. Om de risico’s van een waardedaling te beperken, investeerde de bank flink in staatsobligaties. Dit zijn relatief veilige beleggingen, omdat andere banken ze vrijwel altijd van je willen kopen. De bank kan ze dus gebruiken om snel aan geld te komen wanneer dat nodig zou zijn. Maar er zit wel een risico aan: als de rente stijgt, nemen deze obligaties door hun vaste lage rente snel in waarde af. Je kunt ze dan nog steeds verkopen, maar wel met verlies.
Een goede risicomanager had dit wellicht aan kunnen zien komen. Maar juist deze positie werd lange tijd niet ingevuld bij Silicon Valley Bank. Ook waren er onvoldoende toetsen vanuit de overheid. Voor middelgrote banken (waar deze bank onder viel) waren de regels onlangs nog versoepeld onder President Trump.
Binnen de start-up wereld werd flink paniek gezaaid over de situatie bij Silicon Valley bank, waarna veel bedrijven hun geld naar elders verplaatste. Dat ging ongekend hard: in een dag tijd werd er meer dan 42 miljard dollar bij de bank weggehaald. Ter vergelijking, bij de grootste bankrun tijdens de kredietcrisis ging het om 17 miljard euro in tien dagen tijd. De snelheid waarmee de bank nu kopje onder ging heeft dan ook vrijwel iedereen verbaast. Al loopt niet elke bank dit soort risico’s: het grootste deel van de rekeninghouders waren geen gewone mensen maar vooral start-ups, die snel bij hun vermogen moesten kunnen.
12-03-2023: Signature Bank
Met het failliet van Silicon Valley Bank ontstond er onrust bij andere investeerders en rekeninghouders. Zouden er nog meer middelgrote banken te veel risico hebben genomen? Al snel werd er gekeken naar Signature Bank, een bank die bekend stond als een expert op het gebied van crypto-munten. Ook deze munten daalden snel in waarde, waarschijnlijk omdat geld lenen om in crypto te investeren duurder was geworden. In paniek haalde veel rekeninghouders hun geld weg bij de bank, wel 10 miljard in 24 uur. Dat was meer dan de bank aankon, waarna een faillissement volgde.
19-03-2023: Credit Suisse
Ook in Europa groeide de angst voor een bankencrisis. Dit maakte een eind aan het Zwitserse Credit Suisse. De bank was al jaren in de problemen, als gevolg van fraude, boetes en slechte investeringen. Bovendien was de bank al een tijdje niet meer winstgevend. Extra investeringen (onder meer van een grote investeerder uit Saudi-Arabië) en garanties van de Zwitserse centrale bank konden niet voorkomen dat de bank abrupt in de problemen kwam. Uiteindelijk werd de bank voor 3 miljard Zwitserse frank (en een hoop garanties van de Zwitserse overheid) verkocht aan concurrent UBS. Opvallend is ook dat houders van speciale obligaties hun geld kwijt waren, terwijl de aandeelhouders nog wel een vergoeding kregen. Deze ongebruikelijke actie leidde direct tot paniek bij andere obligatiehouders in Europa, waarna de Europese Centrale Bank vlug berichtte dit besluit niet zo te nemen bij EU-banken.
Wie is de volgende?
Omdat de inflatie nog maar matig daalt blijven centrale banken de rente verhogen. Dit heeft al veel banken in de problemen gebracht (naast bovengenoemde gevallen moest Silvergate Bank stoppen en is op het moment van schrijven Pacific West Bank in de problemen gekomen). Bovendien is het nog maar de vraag of er niet meer banken volgen. Zo schrijft de Marxistische econoom Michael Roberts dat Amerikaanse banken veel te veel hebben geïnvesteerd in commercieel vastgoed, terwijl ook deze beleggingen snel in waarde kunnen dalen als gevolg van de hogere rentes. In Europa kunnen hogere rentes ook problemen opleveren bij iedereen die te hoge schulden heeft. Denk aan de Zuid-Europese landen met hoge staatsschulden. Als dat fout gaat, is het waarschijnlijk dat ook hier weer banken in de problemen komen.
Wat in ieder geval duidelijk is, is dat de winsten voor de aandeelhouders zijn, terwijl de problemen moeten worden opgelost door de overheid. En dat terwijl de bankensector alleen maar bestaat bij gratie van die overheidsbescherming. Kan dat niet anders? Professor Fred Block (die elders in deze Tribune aan het woord komt) denkt van wel: ‘Uiteindelijk is bankieren een publiek goed.’