Een nieuwe realiteit?
De eer om de jaarlijkse Den Uyl-lezing te mogen verzorgen, brengt bij PvdA-leiders niet altijd het beste naar boven. Was het in 1995 Wim Kok die bij die gelegenheid de PvdA ontdeed van haar ideologische veren, dit jaar was het de huidige leider van de partij die een nogal onrustbarende uitspraak deed: we moeten allemaal samen "gezeten op een platte kar met haast door een te scherpe bocht". (Hebt u beeld?)
Diederik Samsom introduceerde in zijn toespraak van 10 december in de Rode Hoed in Amsterdam een nieuw begrip. Volgens hem leven we in een "nieuwe realiteit". Deze 'nieuwe realiteit' diende zich reeds ruim tien jaar geleden aan, maar in plaats van adequaat te reageren "misten we al feestend de kentering". Al feestend? "Het kon niet op", zegt hij. Waar is Samsom de laatste jaren geweest? Bestraffend zegt hij: The party is over.
De impact van deze 'nieuwe realiteit' stelt hij gelijk aan de gevolgen van de veranderingen ten tijde van Joop den Uyl. Hij parafraseert hem dan ook: "Zo bezien, keert de tijd van voor de financiële crisis niet meer terug. Onze samenleving zal daardoor veranderen. Bepaalde vooruitzichten vallen wellicht weg." Het grappige is dat Den Uyl nadien veel te somber is gebleken. Ons bruto binnenlands product, onze welvaart, heeft zich sindsdien meer dan verdubbeld. Het weerhoudt Samsom er niet van te voorspellen dat "groeicijfers van 2 procent per jaar definitief achter ons liggen".
Zoals gezegd, Samsom situeert de openbaring van de 'nieuwe realiteit' ergens voor de millenniumwisseling. Een beetje raar, want mij lijkt dat we elke dag geconfronteerd worden met een nieuwe realiteit, alles is immers altijd in beweging. Samsom bedoelt waarschijnlijk dat deze vermeende 'nieuwe realiteit' een fundamentele breuk met het verleden betekent. Daarom zijn er volgens de PvdA-leider "echte structurele oplossingen'" nodig. "Van iedereen zullen er offers gevraagd worden." Nu lijkt mij dat je alvorens tot behandeling en medicatie over te gaan, eerst een goede diagnose moet stellen. Waar ging wat mis en waarom? Het opmerkelijke is dat Samsom daarover in alle toonaarden zwijgt. Geen analyse van hoe het economisch fout heeft kunnen gaan; niets over de oorzaken van de morele crisis waarin we terechtgekomen zijn en ook geen woord over de verantwoordelijkheid van zijn eigen partij voor de staat van het land. De PvdA heeft vanaf 1994 twaalf jaar deel uit gemaakt van de regering, dat is meer dan de halve tijd. Geen enkele reflectie, geen enkele verantwoording, en dus geen diagnose. De voorgestelde behandeling is navenant.
Het enige concrete voorstel dat hij in zijn toespraak doet, is: meer macht naar Brussel. Er moet naast een economische unie ook een banken- en een sociale unie komen. Maar dit alles is alleen te verwezenlijken door middel van een politieke unie. Probleem is echter dat de overgrote meerderheid van de Europeanen en ook de Nederlanders geen Verenigde Staten van Europa willen. Zij willen geen bureaucratische, technocratische moloch die hen als een superstaat anoniem en ondemocratisch bestuurt. Toch wil Samsom dóór met z'n plannen, en vandaar zijn wonderlijke metafoor van "de platte kar" en "de haastig genomen te scherpe bocht". Maar dan ligt er wel "een prachtige toekomst voor ons".
Deze column verscheen op 19 december 2012 in NRC.
